Środki stylistyczne:
Fonetyczne (brzmieniowe)
- Onomatopeja(wyraz dźwiękonaśladowczy, np. puk, puk,
- instrumentacja głoskowa (eufonia) - celowe powtarzanie tych samych głosek w bliskim sąsiedztwie
- Rymy:
1 ? parzyste ? dwa kolejne wersy mają ten sam rym (aabb)
? przeplatane (krzyżowe) ? rymy występują naprzemiennie (abab)
? okalające ? identyczne rymy na początku i końcu zwrotki (abba)
2 ? gramatyczne ? takie same końcówki gramatyczne wyrazów, np. "różami ? dziewczynami"
? niegramatyczne ? wyrazy różniące się formą gramatyczną, jak "cały ? chwały"
3 ? dokładne (pełne, ścisłe) ? cechują się zupełną identycznością głoskową (dopuszczalne są jedynie niewielkie odchylenia)
? niedokładne (przybliżone) ? oparte na powtarzalności tylko niektórych głosek, jak asonanse (podobieństwo samogłosek, Np. "powróz ? gotów") oraz konsonanse (podobieństwo spółgłosek, Np. "gong ? gang"
4 ? końcowe ? w zakończeniu wersu
? wewnętrzne-występują w środku wersu, najczęściej w tekstach średniowiecznych
5 ? banalne ? tzw. "częstochowskie", zbyt często używane, np. "dal ? żal"
Fleksyjne (Słowotwórcze) ?
- Zrosty- wyraz powstały przez połączenie elementów struktury składniowej w jedną całość, np. wniebowzięty
< [w niebo] wzięty, zmartwychwstanie < [z martwych] wstanie
- Złożenia- wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni, np. list-o-nosz, język-o-
znawstwo, biał-o-czerwony
- Neologizm (Wyraz nowoutworzony)- znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub
zjawisk dotąd niewystępujących w rzeczywistości danego języka.
Leksykalne (Słownikowe) ?
- Synonimy- wyraz o bliskim znaczeniu
- Homonimy(wyrazy o identycznym brzmieniu a o innym znaczeniu),
- Archaizmy(wyrazy które wyszły z użycia),
- Frazeologizmy- połączenie wyrazów, które razem mają inne znaczenie niż osobno
- Dialektyzm, wyraz, zwrot, wyrażenie, forma gramat. pochodząca z określonego dialektu, użyta jako świadomy środek stylizacji gwarowej
- Żargon, argot, slang, język specjalny, właściwy grupie ludzi jakiegoś środowiska lub zawodu (np. żargon górników, żołnierzy, studentów)
Semantyczne (znaczeniowe)
- epitet - wyrazy określające, które podkreślają bądź uwydatniają jakąś charakterystyczną cechę opisywanego przedmiotu, osoby, zjawiska czy stanu. Najczęściej występują w formie przymiotników, lecz epitetem może być także rzeczownik czy imiesłów.
- Porównanie ? zestawia się ze sobą dwa zjawiska, z których jedno służy określaniu drugiego za pomocą łączników : jak, niby, jakby, niż, np.: ?Idzie zmierzch jak tłumy cieni?
?Głupi jak but?.,
- Peryfraza(omówienie)- polega na zastąpieniu danego wyrazu przez szereg innych o podobnym znaczeniu,
np.: ?z chińskich ziół ciągnione treści? ? herbata ?stambulskie gorycze? ? tytoń
- Symbol(symbolizm)- odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenia. Np. symbolami władzy królewskiej w tradycji europejskiej są jabłko, berło, korona, włócznia
- Alegoria(jest to kojarzenie zwierząt z ludźmi),
- oksymorony - zestawienia wyrazów sprzecznych znaczeniowo, wykluczających się, np. zgodne spory, suchego przestwór oceanu, pewność niepewna, zimne ognie, bywalec niebytu, nieistniejące istnienie.
- Animizacja (ożywienie) - nadawanie przedmiotom lub zjawiskom cech charakterystycznych dla świata żywych
- personifikacja (uosobienie) ? polega na przypisywaniu rzeczom martwym tylko cech człowieka; przedmioty, zjawiska, rośliny oraz zwierzęta mogą zachowywać się, odczuwać
i wykonywać rozmaite czynności właściwe ludziom, np.: ?skowronek zapłakał?
?słońce myślało?
- eufemizm - wyraz bardziej ogólny, stosowany w celu złagodzenia treści wypowiedzi, zwłaszcza wtedy, gdy trzeba uniknąć słów bądź określeń drażliwych, nieprzyzwoitych, wulgaryzmów słowami mniej dosadnymi, delikatniejszymi, np. "mijasz się z prawdą" zamiast "łamiesz, "zaglądać do kieliszka" zamiast pić alkohol, "odszedł", "zasnął", "przeniósł się na łono Abrahama" zamiast umarł, "ona nie jest zbyt dobrą aktorką" zamiast ona jest złą aktorką
- paradoksy - zaskakujące sformułowanie, zawierające treść sprzeczną wewnętrznie, sprzeczną z powszechnymi poglądami
"Nie żyjąc, jako ogień w sobie czuję?" (J.A. Morsztyn, "Cuda miłości")
"Cokolwiek stracisz, tym się zbogacisz" (L. Staff, "Jest czas olbrzymich prób...")
- Metafory- językowy ośrodek stylistyczny, w której obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione po to aby pokazać ich podobieństwo lub analogię. Odmiany metafor:
-metonimia- inaczej zamienia, zamiwnnia- jest to wyrażenie w którym właściwy wyraz zostaje zastąpiony innym. np. czytam Mickiewicz, sala bije brawo
-synekdocha- inaczej ogarnięcie. przedstawienie części jako całości, lub całości jako części, ewentualnie użycie l. Poj zamiast l.mn. np. wejdź w moje progi, on ma dobre oko, włos mi się zjeżył na głowie
-hiperbola- inaczej wyolbrzymienie, stosowana by wywrzeć mocne wrażenie na czytelniku, np. łez płynące morze
Składniowe
- Anafora(powt. wyrazu na początku wersu),
- Epifora(Powt. wyrazu na końcu wersu),
- refren (przyśpiew) - wyraz, zwrot, wers lub strofa powtarzające się regularnie
- apostrofa (utrzymany w podniosłym tonie zwrot do Boga, bóstwa, osoby lub zjawiska),
- inwokacja - jest to rozwinięta apostrofa rozpoczynająca poemat epicki, w której autor zwraca się do muzy lub istoty boskiej z prośbą o natchnienie, inspirację, roztoczenie opieki nad powstającym utworem.
- Pytanie retoryczne(nie wymagające odpowiedzi),
- Elipsa(brak jakiegos elementu zdania, np. przecinka, orzeczenia),
- Przerzutnia(Przeniesienie części zdania do następnego wersu),
- Szyk przestawny/ inwersja(Naruszenie naturalnej kolejności wyrazów),
- Antyteza /kontrast- Zestawienie dwóch przeciwieństw
