Wojciech Żurawski Sopot, 08.06.2000
Ojcowie Kościoła
Święty Augustyn
\"Dialog o wolnej woli\"
Wolna wola w ujęciu Świętego Augustyna
Augustyn urodził się w Tagaście, w Numidii, w 354r. Pochodził z dość biednej rodziny małych właścicieli ziemskich. Po studiach w rodzinnym mieście rozpoczął nauczanie, najpierw na miejscu, a następnie w Kartaginie gdzie został profesorem retoryki. Doskonale wykształcony znał głównie literaturę łacińską. Naukę rozpoczętą w Afryce, kontynuował w Rzymie, a następnie w Mediolanie. Mimo iż matka, jego Monika, gorliwa chrześcijanka starała się o jego wychowanie dopiero, w trzydziestym drugim roku przyjął chrzest i stał się członkiem Kościoła. Przez całą młodość poszukiwał swej drogi i nigdzie nie znalazł ukojenia. Targany emocjami korzystał z uroków życia. Przez czternaście lat był w konkubinacie z kobietą, z którą miał syna. Szukał wiedzy, mądrości, prawdy. Już w młodości sięgnął do Biblii, lecz jej prostota zraziła go. Uległ wpływowi manichejczyków. Uznał nauki Manesa za doskonałą formę nauki, sięgnął nawet do astrologii. Z czasem jednak dostrzegł braki i błędy w tym, co go niegdyś roznamiętniało. W wyniku wielu dręczących go wątpliwości przyłączył się do obozu sceptyków nie porzucając do końca manicheizmu.
Prawdziwym przełomem w jego życiu stało się słuchanie kazania św. Ambrożego w Mediolanie. Wówczas otworzył się na naukę Chrystusową, a w dziedzinie filozofii odkrył neoplatonizm, na których to podstawach oparł swą teologię. Nawrócił się całkowicie, wrócił do Afryki i założył wspólnotę klasztorną. Wkrótce jednak miejscowa wspólnota obrała go sobie najpierw na kapłana, a następnie na biskupa. Umarł w 430r. jako biskup Hippony będąc duchowym przywódcą kościoła afrykańskiego i jedną z najważniejszych postaci chrześcijaństwa.
Trudna i bolesna droga Augustyna do wiary zaowocowała w bogatej twórczości. Obfituje ona w wiele dzieł o charakterze doktrynalnym, często przybiera kształt polemiki i walczy z różnymi błędami i herezjami jak na przykład z manicheizmem, arianizmem, donatyzmem czy pelagianizmem. Czasem posługuje się formą dialogów filozoficznych, jest autorem wielu kazań. Pisze językiem prostym zrozumiałym nawet dla niewykształconego odbiorcy, stosując nawet zwroty zaczerpnięte z mowy potocznej. \"Gdy trzeba rzecz wyłożyć, przeważnie mowa pospolita okazuje się skuteczniejsza niż poprawny język ludzi wykształconych.\" Biblia dla Augustyna jest pokarmem duchowym, czerpie z Pisma pełnymi garściami. Dzieła jego pełne są cytatów i fragmentów z tego źródła wszelkiej doktryny i wiary, jakim jest Biblia. W jego dorobku ważne miejsce zajmują też listy.
Z bogatej twórczości Augustyna wyróżnić należy kilka arcydzieł, które odzwierciedlają poszczególne etapy jego życia jako chrześcijanina: \"Solilokwia” powstały (386-387r.)tuż po jego nawróceniu się i trochę wyprzedzają jego chrzest, jest to jego wewnętrzna walka z rozumem. \"Państwo Boże\" napisane pod koniec życia (413-426 r.), przynosi syntezę myśli chrześcijańskiej i filozofii historii. W 397r. Augustyn opublikował \"Wyznania\", jest to jego autobiografia ukazująca bolesną drogę do wiary katolickiej, od dzieciństwa do powrotu do Afryki. Z dzieła przebija wielka wrażliwość duszy niespokojnej dręczonej pokusami świata i grzechu, lecz też pragnącej najwyższego dobra, jakim jest Bóg. \"Niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie.\" Augustyn z całą siłą i konsekwencją dąży do tego zjednoczenia, lecz uniesieniom serca i wierze towarzyszy rozum. Wiara szuka, a inteligencja znajduje. Człowiek poprzez samopoznanie samego siebie dochodzi do Boga. Bóg i dusza to jedyne godne poznania- cele. Augustyn zalicza się zarazem do wielkich mistyków jak i mistrzów racjonalnej myśli teologicznej. Całą swą inteligencję, rozum oddaje w służbę chrześcijańskiej prawdy. Cały późniejszy rozwój teologii chrześcijańskiej w znacznej mierze korzysta z dorobku myśli augustiańskiej.
\"Dialog o wolnej woli\" jest dziełem, które powstawało w ciągu ośmiu lat. Augustyn zaczął je pisać zimą 387 r. w Rzymie, kontynuował w Tagaście, a ukończył w 395 r. w Hippo - Regius, już po otrzymaniu święceń kapłańskich. Motywem do jego powstania były rozmowy prowadzone w Rzymie z Ewodiuszem. „Dialog” stanowi zdecydowaną odpowiedź na błędne poglądy Manichejczyków. Jest swoistego rodzaju rozprawą z przeszłością. Twierdzili oni, że skoro Bóg jest stwórcą wszystkich bytów to ponosi odpowiedzialność za zło, które ich zdaniem nie miało swego źródła w wolnej woli człowieka, lecz w Bogu. W owym okresie błędna nauka Manichejczyków stanowić mogła i stanowiła poważne zagrożenie dla młodego jeszcze i borykającego się z wieloma problemami kościoła. Augustyn posługując się filozoficznymi metodami szkoły Plotyna i swoją własną drogą opartą na religii objawionej uznał, iż zło mieści się w porządku wszechświata i jest efektem wyboru wolnej woli człowieka kierującego się ku \"dobrom mniejszym\". \"Dialog o wolnej woli \" jest dziełem doniosłym i spójnym, dzieli się na trzy księgi.
Pierwsza z nich zajmuje się problemem zła moralnego, opisuje, czym jest i skąd pochodzi. Zło to poddanie rozumu namiętnościom, to grzech, który godzi w porządek podlegający wiecznemu prawu. Przyczyną zła według świętego Augustyna nie może być Bóg stwórca porządku ani żadna istota niższa, lecz jedynie wolna niczym nieograniczona wola ludzka. Zły wybór sprowadza karę przywracającą porządek, karę nie dla unicestwienia zło czyniącego, tylko dla jego poprawy.
W księdze drugiej święty Augustyn dowodzi istnienia Boga. Dowód prowadzi od bytów niższych, aż do najwyższego niejako drogą ich stopniowania, gradacji. Stwierdza on rozumowo istnienie niezmiennej prawdy, wiecznej mądrości, w których uczestniczy wszystko, co dobre. Bóg jest źródłem wszystkiego.
Księga trzecia jest pochwałą Opatrzności Bożej. Poruszane są tu trzy problemy. Problem wolnej woli i Bożej wszechwiedzy to znaczy przewidywania z góry naszego postępowania. Wola nasza jest aktem wolnym, i to, iż Pan zna nasze przyszłe czyny w żaden sposób nie determinuje naszego życia i naszych wyborów. Problem grzechu i Opatrzności Bożej, Augustyn dowodzi, iż jedynym zaspokojeniem ludzkich pragnień jest Bóg, a grzech znajduje sobie swoje własne miejsce w porządku i Opaczności Bożej, nie jest, więc z nią sprzeczny, bo wyrównuje go kara. Augustyn uważa, iż każdy byt jest dobry poprzez sam fakt swojego istnienia. Augustyn sądzi, iż Opatrzność jest faktem nie do podważenia bez względu na zło, uznaje, iż wolna wola jako dar od Boga jest dobra, jej wolność jest jej największą dobrocią i zaletą, choć czasami zły wybór może prowadzić do ułomności. Pycha jest według niego źródłem wszelkiego grzechu.
Wolna wola w ujęciu świętego Augustyna. Opierając się na objawieniu święty Augustyn dowodzi, iż przyczyną grzechu i zła jest wolna ludzka wola. Obala tym samym wymysły Manichejczyków o złym Bogu. Augustyn dowodzi, iż każdy byt jest dobry. Stwierdza, że wolna wola nikogo do niczego nie zmusza, przeciwnie daje zawsze wybór między konkretnym dobrem, a konkretnym złem. Więc nawet, gdy człowiek grzeszy to jego wola z natury swej jest dobra. Grzech według świętego Augustyna jako owoc wyboru wolnej woli nie jest bytem ani koniecznością, lecz jedynie przypadkowym stanem. Augustyn nadaje woli ogromne znaczenie, gdyż to dzięki niej i tylko niej decydujemy o całym naszym działaniu. Potrafi swą obecnością przytłumić ważniejszy przecież od niej rozum. Aby wybór był dobry to musi być rozumny, nie może być efektem poddania się namiętnościom. Nie istnieją, więc byty złe, ani zły Bóg, istnieje natomiast zły wybór spowodowany pożądaniem wartości niższych, oraz pychą, umiłowaniem doczesnych rzeczy i nieokiełznanymi pragnieniami. Początkiem pychy jest odstępstwo od Boga, a pycha początkiem każdego grzechu. Lecz to w niczym nie umniejsza ani nie zmienia faktu, iż akt stworzenia i wszystko, co w nim powstało w tym i wolna wola jest dobrem i pięknem. I jako taki będąc dziełem Bożym ukazuje nam Jego wielkość, miłość i wspaniałość.
Wojciech Żurawski
