Retorycznośc w piśmiennictwie epok dawnych

Jak mówi Arystoteles w swoim traktacie „Retoryka” retoryka jest antystrofą dialektyki. Arystoteles jednoznacznie mówi, że można uznać ją za sztukę. Zwróćmy uwagę na to, że wyraz ‘sztuka’ ma dwa znaczenia i dlatego warto się zastanowić, czy tego terminu nie należałoby rozumieć jako ‘umiejętność’. Tak więc retoryka jest umiejętnością. Jest to umiejętność wymowy i przemawiania, czyli ars bene dicendi, która z czasem dopiero, wraz z nadejściem nowych epok przekształcała się w sztukę.
Retoryka stała się ważna dla właściwego wychowania młodego, dobrze urodzonego człowieka średniowiecza, renesansu, baroku aż po schyłek oświecenia, nie dziwi zatem zaliczenie jej do „septem artes liberales”- siedmiu sztuk wyzwolonych, stanowiących podstawę humanistycznego wykształcenia dawnych epok oraz nauczanie jej w szkole średniej jako najwyższy stopień udzielanego w niej wykształcenia. W swojej encyklopedii Izydor pisze:

Pierwsza jest gramatyka – biegłość w mówieniu. Druga – retoryka, z powodu blasku i bogactwa swojej wymowy uważana jest za niezbędną w sprawach publicznych. Trzecia – dialektyka, nazywana logiką, która najsubtelniejszymi argumentami odróżnia prawdę od fałszu1.

Wychowanek dawnej szkoły średniej - dobry orator, oprócz wszechstronnego wykształcenia i oczytania w dziedzinie retoryki, powinien posiadać także wrodzony talent – ingenium, oraz wprawę osiąganą w praktyce - exercitatio2. Sama ars bene dicendi obejmowała trzy podstawowe działy - naukę o inventio (sztuka szukania źródeł), compositio (sztuka logicznego planowania wypowiedzi) oraz elocutio (nauka o wysłowieniu, ściśle związana z gramatyką i dialektyką). W starożytności dużą uwagę przykładano także do pamięciowego opanowania tekstu (memoria) i jego artystycznego wygłoszenia (actio)3. Obie te umiejętności w czasach Izydora przestały jednak cieszyć się zainteresowaniem pedagogów.
W Polsce ośrodkiem zajmującym się ogólnie pojętymi naukami humanistycznymi- w tym także retoryką była Akademia Krakowska. Nauczała ona jednak głównie tzw. retoryki kancelaryjnej, potrzebnej bakalariusowi do tworzenia dokumentów4. Wiele z innych europejskich ośrodków akademickich istniejących w tym czasie zajmowało się sztuką retoryki głębiej, dlatego studenci pragnący dowiedzieć się więcej i dysponujący odpowiednimi środkami często wyjeżdżali do starszych uniwersytetów, znajdujących się w zachodniej części kontynentu. Kwestią bardzo zajmującą uczonych tworzących akademie i wzorujących się na podstawach antycznych stworzonych przez Arystotelesa oraz Cycerona była koncepcja retoryki jako sztuki przekonywania.